ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಅಕ್ರಮ ಮತಾಂತರ ನಿಷೇಧ ಕಾಯ್ದೆ, 2021ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾಗಿದ್ದ ಬಹುತೇಕ ಪ್ರಥಮ ಮಾಹಿತಿ ವರದಿಗಳನ್ನು (ಎಫ್ಐಆರ್) ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿದೆ. ಒಂದೇ ಘಟನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಅನೇಕ ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸುವುದು ಕಾನೂನಿನ ದುರುಪಯೋಗವಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಕಾನೂನಿನ ಪ್ರಕಾರ ಇದು ಸ್ವೀಕಾರಾರ್ಹವಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಕಾಯ್ದೆಯ ಹಳೆಯ ನಿಬಂಧನೆಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ದೂರು ನೀಡಲು ಅಧಿಕಾರವಿಲ್ಲದ ವ್ಯಕ್ತಿ ನೀಡಿದ ದೂರಿನ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ದಾಖಲಾದ ಎಫ್ಐಆರ್ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಪೀಠ ಹೇಳಿದೆ.
ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳಾದ ಜೆ.ಬಿ. ಪಾರ್ಡಿವಾಲಾ ಮತ್ತು ಮನೋಜ್ ಮಿಶ್ರಾ ಅವರನ್ನೊಳಗೊಂಡ ನ್ಯಾಯಪೀಠವು, ರಾಜೇಂದ್ರ ಬಿಹಾರಿ ಲಾಲ್ ಮತ್ತು ಇತರರು ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದ ಅರ್ಜಿಗಳ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಿ ಈ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಫತೇಪುರ್‌ನಲ್ಲಿ ಏಪ್ರಿಲ್ 14, 2022 ರಂದು ನಡೆದ ಸಾಮೂಹಿಕ ಮತಾಂತರ ಘಟನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ದಾಖಲಾಗಿದ್ದ ಆರು ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳ ಪೈಕಿ ಹೆಚ್ಚಿನವನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹಿನ್ನೆಲೆ:
ಏಪ್ರಿಲ್ 15, 2022 ರಂದು, ವಿಶ್ವ ಹಿಂದೂ ಪರಿಷತ್‌ನ ಪದಾಧಿಕಾರಿಯೊಬ್ಬರು ಫತೇಪುರ್‌ನ ಇವಾಂಜೆಲಿಕಲ್ ಚರ್ಚ್‌ನಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 90 ಹಿಂದೂಗಳನ್ನು ವಂಚನೆ, ಬಲವಂತ ಮತ್ತು ಆಮಿಷವೊಡ್ಡಿ ಮತಾಂತರ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿದೆ ಎಂದು ಆರೋಪಿಸಿ ಎಫ್ಐಆರ್ (ಸಂಖ್ಯೆ 224/2022) ದಾಖಲಿಸಿದ್ದರು. ಇದರ ನಂತರ, ಜನವರಿ 2023 ರಲ್ಲಿ, ಅದೇ ಘಟನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ "ಬಲಿಪಶುಗಳು" ಎಂದು ಹೇಳಿಕೊಂಡ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳು ಮತ್ತೆ ಮೂರು ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳನ್ನು (ಸಂಖ್ಯೆ 54/2023, 55/2023 ಮತ್ತು 60/2023) ದಾಖಲಿಸಿದ್ದರು. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಅರ್ಜಿದಾರರು ಅಲಹಾಬಾದ್ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಮೊರೆ ಹೋಗಿದ್ದರು, ಆದರೆ ಅಲ್ಲಿ ಅರ್ಜಿಗಳು ವಜಾಗೊಂಡಿದ್ದವು. ನಂತರ ಅರ್ಜಿದಾರರು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಮೆಟ್ಟಿಲೇರಿದ್ದರು.
ವಾದ-ಪ್ರತಿವಾದಗಳು:
ಅರ್ಜಿದಾರರ ಪರ ವಕೀಲರು, "ಯುಪಿ ಮತಾಂತರ ನಿಷೇಧ ಕಾಯ್ದೆಯ ತಿದ್ದುಪಡಿಗೆ ಮುಂಚಿನ ಸೆಕ್ಷನ್ 4ರ ಪ್ರಕಾರ, ಕೇವಲ ಸಂತ್ರಸ್ತ ವ್ಯಕ್ತಿ ಅಥವಾ ಅವರ ರಕ್ತ ಸಂಬಂಧಿಗಳು ಮಾತ್ರ ದೂರು ನೀಡಲು ಅರ್ಹರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಮೊದಲ ಎಫ್ಐಆರ್ ಅನ್ನು ಮೂರನೇ ವ್ಯಕ್ತಿ ದಾಖಲಿಸಿದ್ದಾರೆ, ಹೀಗಾಗಿ ಅದು ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ" ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು. "ಒಂದೇ ಘಟನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಅನೇಕ ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸುವುದು 'ಟಿ.ಟಿ. ಆಂಟೋನಿ' ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ನೀಡಿದ ತೀರ್ಪಿನ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯಾಗಿದೆ" ಎಂದು ಅವರು ವಾದಿಸಿದರು.
ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ಸರ್ಕಾರದ ಪರ ವಕೀಲರು, "ಮೊದಲ ಎಫ್ಐಆರ್ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರವಾಗಿದ್ದರಿಂದ, ಸಂತ್ರಸ್ತರು ನೀಡಿದ ದೂರುಗಳೇ ಮೊದಲ ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಡಬೇಕು. ತನಿಖೆ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡು ದೋಷಾರೋಪ ಪಟ್ಟಿ ಸಲ್ಲಿಸಿರುವುದರಿಂದ, ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಬಾರದು" ಎಂದು ಪ್ರತಿವಾದಿಸಿದರು.
ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪು:
ನ್ಯಾಯಪೀಠವು ಅರ್ಜಿದಾರರ ವಾದವನ್ನು ಪುರಸ್ಕರಿಸಿತು. ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ತನ್ನ ತೀರ್ಪಿನಲ್ಲಿ ಈ ಕೆಳಗಿನ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದೆ:
1. ಮೊದಲ ಎಫ್ಐಆರ್ (224/2022) ರದ್ದು: ಕಾಯ್ದೆಯ ಅಂದಿನ ಸೆಕ್ಷನ್ 4ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ದೂರುದಾರರು ದೂರು ನೀಡಲು "ಸಕ್ಷಮ ವ್ಯಕ್ತಿ" ಆಗಿರದ ಕಾರಣ, ಈ ಎಫ್ಐಆರ್ ಕಾನೂನಿನ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ, ಅದನ್ನು ಮತ್ತು ಅದರ ಆಧಾರದ ಮೇಲಿನ ಎಲ್ಲಾ ಮುಂದಿನ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.
2. ನಂತರದ ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳು ರದ್ದು: ಎಫ್ಐಆರ್ ಸಂಖ್ಯೆ 55/2023 ಮತ್ತು 60/2023 ಒಂದೇ ಘಟನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ್ದರಿಂದ ಮತ್ತು ಈಗಾಗಲೇ ಒಂದು ಎಫ್ಐಆರ್ ದಾಖಲಾಗಿದ್ದರಿಂದ, ಇವುಗಳನ್ನು "ಎರಡನೇ ಎಫ್ಐಆರ್" ಎಂದು ಪರಿಗಣಿಸಿ 'ಟಿ.ಟಿ. ಆಂಟೋನಿ' ಪ್ರಕರಣದ ತೀರ್ಪಿನ ಅನ್ವಯ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.
3. ತನಿಖೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಅನುಮಾನ: ಎಫ್ಐಆರ್ 54/2023ಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ, ಸಾಕ್ಷಿಗಳ ಹೇಳಿಕೆಗಳು "ಸೈಕ್ಲೋಸ್ಟೈಲ್ಡ್" (ಅಚ್ಚು ಹೊಯ್ದಂತೆ) ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿವೆ ಮತ್ತು ತನಿಖೆಯು ನ್ಯಾಯ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆದಿಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟು, ಆ ಎಫ್ಐಆರ್ ಅನ್ನು ಕೂಡ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿತು.
4. ಆರ್ಟಿಕಲ್ 32ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಜಿ ಮಾನ್ಯ: "ಅಸಾಧಾರಣ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಮೂಲಭೂತ ಹಕ್ಕುಗಳ ಸ್ಪಷ್ಟ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯಾದಾಗ, ಸಂವಿಧಾನದ 32ನೇ ವಿಧಿಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನೇರವಾಗಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಎಫ್ಐಆರ್ ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲು ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸುವುದು ಮಾನ್ಯವಾಗಿರುತ್ತದೆ" ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿತು.
ಈ ತೀರ್ಪು, ಒಂದೇ ಘಟನೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಬಹು ಎಫ್‌ಐಆರ್‌ಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸುವ ಮೂಲಕ ಕಾನೂನು ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ದುರುಪಯೋಗವನ್ನು ತಡೆಯುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹೆಸರು: ರಾಜೇಂದ್ರ ಬಿಹಾರಿ ಲಾಲ್ ಮತ್ತು ಇತರರು vs ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಇತರರು
ಪ್ರಕರಣದ ಸಂಖ್ಯೆ: ರಿಟ್ ಅರ್ಜಿ (ಕ್ರಿಮಿನಲ್) ಸಂಖ್ಯೆ 123/2023
ನ್ಯಾಯಾಲಯ: ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್
ನ್ಯಾಯಪೀಠ: ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಜೆ.ಬಿ. ಪಾರ್ಡಿವಾಲಾ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಮನೋಜ್ ಮಿಶ್ರಾ
ತೀರ್ಪಿನ ದಿನಾಂಕ: ಅಕ್ಟೋಬರ್ 17, 2025