ಹೊಸದಿಲ್ಲಿ: ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರ ಹುದ್ದೆಗಳ ನೇರ ನೇಮಕಾತಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ದಶಕಗಳ ಕಾಲದ ಕಾನೂನು ಅಸ್ಪಷ್ಟತೆಗೆ ತೆರೆ ಎಳೆದಿರುವ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್, ಈಗಾಗಲೇ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿರುವ ಅಧಿಕಾರಿಗಳೂ (in-service judicial officers) ನೇರ ನೇಮಕಾತಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ವಕೀಲರೊಂದಿಗೆ ಸ್ಪರ್ಧಿಸಲು ಅರ್ಹರಾಗಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ಈ ನಿರ್ಧಾರವು ಅರ್ಹತೆ ಮತ್ತು ಸಮಾನ ಅವಕಾಶವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ನ್ಯಾಯಾಂಗದ ಬಲವರ್ಧನೆಗೆ ದಾರಿ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿದೆ.
ಭಾರತದ ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳ ನೇತೃತ್ವದ ಐವರು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪೀಠವು ಅಕ್ಟೋಬರ್ 9, 2025 ರಂದು ಈ ತೀರ್ಪನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದು, ಸಂವಿಧಾನದ 233(2) ನೇ ವಿಧಿಯನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಿದೆ. ಈ ಹಿಂದೆ, ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರ ನೇರ ನೇಮಕಾತಿ ಕೋಟಾವು ಕನಿಷ್ಠ ಏಳು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ವಕೀಲರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಮೀಸಲಾಗಿದೆ ಎಂದು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಇದು ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ಪ್ರತಿಭಾವಂತ ಕಿರಿಯ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ನೇರ ನೇಮಕಾತಿಯ ಮೂಲಕ ಉನ್ನತ ಹುದ್ದೆಗೇರುವುದಕ್ಕೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಗಿತ್ತು.
ಪ್ರಕರಣದ ಹಿನ್ನೆಲೆ:
ಹಲವಾರು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ, ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿರುವ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರ ಹುದ್ದೆಗಳ ನೇರ ನೇಮಕಾತಿಗೆ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸುವುದನ್ನು ಸೇವಾ ನಿಯಮಗಳು ನಿರ್ಬಂಧಿಸಿದ್ದವು. 'ಧೀರಜ್ ಮೋರ್ ವರ್ಸಸ್ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಆಫ್ ಡೆಲ್ಲಿ' (2020) ಸೇರಿದಂತೆ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನ ಹಿಂದಿನ ತೀರ್ಪುಗಳು, ಸೇವೆಯಲ್ಲಿರುವ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ನೇರ ನೇಮಕಾತಿಗೆ ಅನರ್ಹರು ಎಂದು ಹೇಳಿದ್ದವು. ಈ ತೀರ್ಪುಗಳ ಸಿಂಧುತ್ವವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಹಲವು ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಅಧಿಕಾರಿಗಳು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಮೆಟ್ಟಿಲೇರಿದ್ದರು. ಈ ಅರ್ಜಿಗಳ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಿದ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪೀಠವು, ಹಿಂದಿನ ತೀರ್ಪುಗಳನ್ನು ಮರುಪರಿಶೀಲನೆಗೆ ಒಳಪಡಿಸಿತು.
ವಾದ-ವಿವಾದಗಳು:
ಅರ್ಜಿದಾರರ ಪರ ವಕೀಲರು, ಸೇವೆಯಲ್ಲಿರುವ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರನ್ನು ನೇರ ನೇಮಕಾತಿಯಿಂದ ಹೊರಗಿಡುವುದು ಸಂವಿಧಾನದ 14 ಮತ್ತು 16 ನೇ ವಿಧಿಗಳು ನೀಡುವ ಸಮಾನತೆ ಮತ್ತು ಸಮಾನ ಅವಕಾಶದ ಹಕ್ಕಿನ ಸ್ಪಷ್ಟ ಉಲ್ಲಂಘನೆಯಾಗಿದೆ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು. ಒಬ್ಬ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರಾಗಿ ಪಡೆದ ಅನುಭವವು ಅವರನ್ನು ಅನರ್ಹಗೊಳಿಸಲು ಕಾರಣವಾಗಬಾರದು, ಬದಲಿಗೆ ಅದು ಒಂದು ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಅರ್ಹತೆಯಾಗಬೇಕು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು.
ಪ್ರತಿವಾದಿಗಳು, ಸಂವಿಧಾನದ 233(2) ನೇ ವಿಧಿಯು ವಕೀಲ ವೃತ್ತಿಯಿಂದ ಬರುವವರಿಗೆ ಒಂದು ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಮಾರ್ಗವನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಈ ಎರಡು ನೇಮಕಾತಿ ಮೂಲಗಳನ್ನು (ಸೇವೆಯಲ್ಲಿರುವವರು ಮತ್ತು ವಕೀಲರು) ಪ್ರತ್ಯೇಕವಾಗಿ ಇಡಬೇಕು ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.
ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ತೀರ್ಪು:
ಸವಿವರವಾದ ವಿಚಾರಣೆಯ ನಂತರ, ನ್ಯಾಯಪೀಠವು ತನ್ನ ಹಿಂದಿನ ತೀರ್ಪುಗಳನ್ನು ಬದಿಗೆ ಸರಿಸಿತು. ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಈ ಕೆಳಗಿನ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಒತ್ತಿಹೇಳಿತು:
ಸಂವಿಧಾನದ 233(2) ನೇ ವಿಧಿಯಲ್ಲಿರುವ "ಕೇಂದ್ರ ಅಥವಾ ರಾಜ್ಯದ ಸೇವೆಯಲ್ಲಿ ಈಗಾಗಲೇ ಇಲ್ಲದ ವ್ಯಕ್ತಿ" ಎಂಬ ಪದಗಳು, ಸೇವೆಯಲ್ಲಿರುವ ಅಧಿಕಾರಿಗಳನ್ನು ಹೊರಗಿಡುವ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ಬದಲಿಗೆ, ವಕೀಲ ವೃತ್ತಿಯಿಂದ ಬರುವ ಅಭ್ಯರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಏಳು ವರ್ಷಗಳ ಅನುಭವದ ಅರ್ಹತೆಯನ್ನು ನಿಗದಿಪಡಿಸುತ್ತದೆ.
ಯಾವುದೇ ನೇಮಕಾತಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಹತೆಯೇ ಪ್ರಮುಖ ಮಾನದಂಡವಾಗಿರಬೇಕು. ಕೇವಲ ವಕೀಲರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ನೇರ ನೇಮಕಾತಿ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸುವುದು ಕೃತಕ ನಿರ್ಬಂಧವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಪ್ರತಿಭಾವಂತ ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಗೆ ಅವಕಾಶವನ್ನು ನಿರಾಕರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗೆ ವಿರುದ್ಧವಾಗಿದೆ.
ನ್ಯಾಯಾಂಗ ಅಧಿಕಾರಿಯಾಗಿ ಗಳಿಸಿದ ಅನುಭವವು ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಂಗವನ್ನು ಬಲಪಡಿಸಲು ಸಹಕಾರಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಅಂತಹ ಅನುಭವವನ್ನು ಅನರ್ಹತೆಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸುವುದು ತರ್ಕಬದ್ಧವಲ್ಲ.
ಈ ತೀರ್ಪಿನೊಂದಿಗೆ, ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಎಲ್ಲಾ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳು ಮತ್ತು ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ಗಳಿಗೆ ತಮ್ಮ ಸೇವಾ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಈ ತೀರ್ಪಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಮೂರು ತಿಂಗಳೊಳಗೆ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಮಾಡುವಂತೆ ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡಿದೆ. ಈ ತೀರ್ಪು ಅಕ್ಟೋಬರ್ 9, 2025 ರಿಂದ ಪೂರ್ವಾನ್ವಯವಾಗಲಿದ್ದು, ಈಗಾಗಲೇ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡಿರುವ ನೇಮಕಾತಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳ ಮೇಲೆ ಯಾವುದೇ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುವುದಿಲ್ಲ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹೆಸರು: ರೆಜಾನಿಶ್ ಕೆ.ವಿ. ಮತ್ತು ಇತರರು vs. ಕೆ. ದೀಪಾ ಮತ್ತು ಇತರರು (ಸಂಬಂಧಿತ ಪ್ರಕರಣಗಳೊಂದಿಗೆ)
ಪ್ರಕರಣದ ಸಂಖ್ಯೆ: ಸಿವಿಲ್ ಅಪೀಲ್ ಸಂಖ್ಯೆ 3947/2020
ನ್ಯಾಯಾಲಯ: ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್
ನ್ಯಾಯಪೀಠ: ಮಾನ್ಯ ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳು ಬಿ.ಆರ್. ಗವಾಯಿ, ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಅರವಿಂದ್ ಕುಮಾರ್, ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಎಮ್.ಎಮ್ ಸುಂದರೇಶ್, ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಸತೀಶ್ ಚಂದ್ರ ಶರ್ಮಾ, ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಕೆ. ವಿನೋದ್ ಚಂದ್ರನ್
ತೀರ್ಪಿನ ದಿನಾಂಕ: ಅಕ್ಟೋಬರ್ 09, 2025