ಚೆಕ್ ಬೌನ್ಸ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ದೂರುದಾರನಿಗೆ ಸಾಲ ನೀಡುವಷ್ಟು ಹಣಕಾಸಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಇರಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಆರೋಪಿ ಕೇವಲ ವಾದಿಸಿದರೆ ಸಾಲದು, ಬದಲಿಗೆ ತನ್ನ ವಾದವನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಸೂಕ್ತ ಸಾಕ್ಷ್ಯಾಧಾರಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಬೇಕು ಎಂದು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳಾದ ಮನಮೋಹನ್ ಮತ್ತು ಎನ್.ವಿ. ಅಂಜಾರಿಯಾ ಅವರಿದ್ದ ಪೀಠವು, ನೆಗೋಶಿಯೇಬಲ್ ಇನ್ಸ್ಟ್ರುಮೆಂಟ್ಸ್ ಕಾಯ್ದೆಯ (ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆ) ಸೆಕ್ಷನ್ 139ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿನ ಪೂರ್ವಾನುಮಾನವು (presumption) ದೂರುದಾರನ ಪರವಾಗಿದ್ದು, ಚೆಕ್ ಅನ್ನು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಸಾಲ ತೀರಿಸಲು ನೀಡಲಾಗಿದೆ ಎಂದೇ ಭಾವಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಪುನರುಚ್ಚರಿಸಿದೆ.
ಗೋವಾದ ನಿವಾಸಿ ಸಂಜಾಬಿಜ್ ತಾರಿ ಅವರು ಕಿಶೋರ್ ಎಸ್. ಬೋರ್ಕರ್ ವಿರುದ್ಧ ದಾಖಲಿಸಿದ್ದ 6 ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳ ಚೆಕ್ ಬೌನ್ಸ್ ಪ್ರಕರಣದ ಮೇಲ್ಮನವಿಯ ವಿಚಾರಣೆ ವೇಳೆ ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಈ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ಈ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ವಿಚಾರಣಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಮತ್ತು ಸೆಷನ್ಸ್ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಆರೋಪಿಯನ್ನು ದೋಷಿ ಎಂದು ತೀರ್ಪು ನೀಡಿತ್ತು. ಆದರೆ, ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನ ಗೋವಾ ಪೀಠವು, ದೂರುದಾರನಿಗೆ ಅಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಮೊತ್ತವನ್ನು ಸಾಲವಾಗಿ ನೀಡುವ ಹಣಕಾಸಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಇರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಆರೋಪಿಯ ವಾದವನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿ, ಆತನನ್ನು ಖುಲಾಸೆಗೊಳಿಸಿತ್ತು.
ಈ ತೀರ್ಪನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ದೂರುದಾರರು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ಗೆ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು. ಆರೋಪಿ ಪರ ವಕೀಲರು, ದೂರುದಾರರ ಮಾಸಿಕ ಸಂಬಳ ಕೇವಲ 2,300 ರೂಪಾಯಿ ಇದ್ದು, ಅಂತಹ ವ್ಯಕ್ತಿ 6 ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿ ಸಾಲ ನೀಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದ್ದರು. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ ದೂರುದಾರರ ಪರ ವಕೀಲರು, ತಮ್ಮ ತಂದೆಯಿಂದ ಮತ್ತು ತಾವು ಪಡೆದಿದ್ದ ಸಾಲದಿಂದ ಹಣ ಹೊಂದಿಸಿ ಸ್ನೇಹಿತನಾಗಿದ್ದ ಆರೋಪಿಗೆ ನೀಡಿದ್ದಾಗಿ ತಿಳಿಸಿದ್ದರು.
ವಾದ-ಪ್ರತಿವಾದಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್, ಚೆಕ್ ಮೇಲಿನ ಸಹಿ ತನ್ನದೇ ಎಂದು ಆರೋಪಿ ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ ನಂತರ, ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 118 ಮತ್ತು 139ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿನ ಪೂರ್ವಾನುಮಾನಗಳು ದೂರುದಾರನ ಪರವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತವೆ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿತು. ದೂರುದಾರನ ಹಣಕಾಸಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಆರೋಪಿಯು ಯಾವುದೇ ಸಾಕ್ಷ್ಯಗಳ ಮೂಲಕ ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ವಿಫಲವಾಗಿದ್ದಾನೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿತು. ಅಲ್ಲದೆ, ಬ್ಯಾಂಕಿನಿಂದ ಸಾಲ ಪಡೆಯಲು ದೂರುದಾರನಿಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಲು ಖಾಲಿ ಚೆಕ್‌ಗೆ ಸಹಿ ಹಾಕಿ ನೀಡಿದ್ದೆ ಎಂಬ ಆರೋಪಿಯ ವಾದವನ್ನು "ನಂಬಲಸಾಧ್ಯ ಮತ್ತು ಅಸಂಬದ್ಧ" ಎಂದು ನ್ಯಾಯಪೀಠವು ತಳ್ಳಿಹಾಕಿತು.
ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಆದೇಶವನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್, ವಿಚಾರಣಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯದ ತೀರ್ಪನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯಿತು. ಅಲ್ಲದೆ, 7.50 ಲಕ್ಷ ರೂಪಾಯಿಗಳನ್ನು 15 ಸಮಾನ ಮಾಸಿಕ ಕಂತುಗಳಲ್ಲಿ ಪಾವತಿಸುವಂತೆ ಆರೋಪಿಗೆ ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡಿತು.
ಚೆಕ್ ಬೌನ್ಸ್ ಪ್ರಕರಣಗಳ ತ್ವರಿತ ವಿಲೇವಾರಿಗೆ ಹೊಸ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳು
ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಲಕ್ಷಾಂತರ ಚೆಕ್ ಬೌನ್ಸ್ ಪ್ರಕರಣಗಳು ಬಾಕಿ ಇರುವುದನ್ನು ಗಂಭೀರವಾಗಿ ಪರಿಗಣಿಸಿದ ನ್ಯಾಯಾಲಯ, ಅವುಗಳ ತ್ವರಿತ ವಿಲೇವಾರಿಗಾಗಿ ಹಲವು ಪ್ರಮುಖ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು ಹೊರಡಿಸಿದೆ.
1. ಸಮನ್ಸ್ ಜಾರಿ: ಆರೋಪಿಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ವಿಧಾನಗಳ ಜೊತೆಗೆ ದೂರುದಾರರ ಮೂಲಕ ನೇರವಾಗಿ (ದಸ್ತಿ) ಮತ್ತು ಇ-ಮೇಲ್, ವಾಟ್ಸಾಪ್‌ನಂತಹ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ಮೂಲಕವೂ ಸಮನ್ಸ್ ಜಾರಿ ಮಾಡಬೇಕು.
2. ಆನ್‌ಲೈನ್ ಪಾವತಿ: ಪ್ರಕರಣದ ಆರಂಭಿಕ ಹಂತದಲ್ಲಿಯೇ ಚೆಕ್ ಮೊತ್ತವನ್ನು ಪಾವತಿಸಲು ಅನುಕೂಲವಾಗುವಂತೆ ಪ್ರತಿ ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಕ್ಯೂಆರ್ ಕೋಡ್ ಅಥವಾ ಯುಪಿಐ ಲಿಂಕ್‌ಗಳ ಮೂಲಕ ಆನ್‌ಲೈನ್ ಪಾವತಿ ಸೌಲಭ್ಯವನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಬೇಕು.
3. ಸಾರಾಂಶ (Synopsis): ದೂರಿನೊಂದಿಗೆ ನಿಗದಿತ ನಮೂನೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕರಣದ ಸಂಪೂರ್ಣ ವಿವರಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಸಾರಾಂಶವನ್ನು ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿ ಸಲ್ಲಿಸಬೇಕು.
4. ಸಂಧಾನಕ್ಕೆ ಉತ್ತೇಜನ:ಪ್ರಕರಣಗಳನ್ನು ಆದಷ್ಟು ಬೇಗ ರಾಜಿ ಸಂಧಾನದ ಮೂಲಕ ಇತ್ಯರ್ಥಪಡಿಸಲು ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳು ಪಕ್ಷಕಾರರಿಗೆ ಸಲಹೆ ನೀಡಬೇಕು. ಸಂಧಾನದ ಹಂತಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ದಂಡದ ಮೊತ್ತವನ್ನು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಪರಿಷ್ಕರಿಸಿದೆ.
ಈ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು 2025ರ ನವೆಂಬರ್ 1ರಿಂದ ಜಾರಿಗೆ ತರುವಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಜಿಲ್ಲಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯಗಳಿಗೆ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹೆಸರು: ಸಂಜಾಬಿಜ್ ತಾರಿ vs ಕಿಶೋರ್ ಎಸ್. ಬೋರ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಇತರರು.
ಸೈಟೇಶನ್: 2025 INSC 1158 (ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಂಖ್ಯೆ. 1755 / 2010)
ನ್ಯಾಯಾಲಯ: ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್
ನ್ಯಾಯಪೀಠ: ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಮನಮೋಹನ್ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಎನ್.ವಿ. ಅಂಜಾರಿಯಾ
ತೀರ್ಪಿನ ದಿನಾಂಕ: ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 25, 2025