ಚೆಕ್ ಬೌನ್ಸ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ, ಅಪರಾಧಿಯ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅಮಾನತುಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರವೂ, ಮೇಲ್ಮನವಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ದಂಡ ಅಥವಾ ಪರಿಹಾರದ ಮೊತ್ತದ ಕನಿಷ್ಠ 20% ಅನ್ನು ಠೇವಣಿ ಇಡುವಂತೆ ನಿರ್ದೇಶಿಸಲು ಅಧಿಕಾರ ಹೊಂದಿದೆ ಎಂದು ಗುಜರಾತ್ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ನೆಗೋಶಿಯೇಬಲ್ ಇನ್‌ಸ್ಟ್ರುಮೆಂಟ್ಸ್ ಕಾಯ್ದೆ, 1881ರ (ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆ) ಸೆಕ್ಷನ್ 148ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿನ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಮೇಲ್ಮನವಿ ವಿಚಾರಣೆಯ ಯಾವುದೇ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು ಎಂದು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಆರ್. ಟಿ. ವಚ್ಚಾನಿ ಅವರಿದ್ದ ಏಕಸದಸ್ಯ ಪೀಠವು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹಿನ್ನೆಲೆ:
ರಾಜ್‌ಕೋಟ್‌ನ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಿಕ ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಅವರು ಅರ್ಜಿದಾರರನ್ನು ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 138ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ದೋಷಿ ಎಂದು ತೀರ್ಪು ನೀಡಿ ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಿದ್ದರು. ಈ ಆದೇಶವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಅರ್ಜಿದಾರರು ಸೆಷನ್ಸ್ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು. ಮೇಲ್ಮನವಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಪ್ರೊಸೀಜರ್ ಕೋಡ್‌ನ ಸೆಕ್ಷನ್ 389ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಜಿದಾರರ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅಮಾನತಿನಲ್ಲಿರಿಸಿತ್ತು. ಆದರೆ, ತದನಂತರ, ಪರಿಹಾರದ ಮೊತ್ತದ 20% ಅನ್ನು ಠೇವಣಿ ಇಡುವಂತೆ ಅರ್ಜಿದಾರರಿಗೆ ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡಿತ್ತು. ಈ ನಿರ್ದೇಶನವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಅರ್ಜಿದಾರರು ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ರಿವಿಷನ್ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು.
ವಾದ-ವಿವಾದಗಳು:
ಅರ್ಜಿದಾರರ ಪರ ವಕೀಲರು, ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 148ರಲ್ಲಿ 'may' (ಮಾಡಬಹುದು) ಎಂಬ ಪದವನ್ನು ಬಳಸಲಾಗಿದ್ದು, ಇದು ನ್ಯಾಯಾಲಯಕ್ಕೆ ವಿವೇಚನಾಧಿಕಾರ ನೀಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಠೇವಣಿ ಇಡುವುದು ಕಡ್ಡಾಯವಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು. ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಒಮ್ಮೆ ಅಮಾನತುಗೊಳಿಸಿದ ನಂತರ, ಠೇವಣಿ ಇಡಲು ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡುವ ಅಧಿಕಾರ ಮೇಲ್ಮನವಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು. ಈ ವಾದಕ್ಕೆ ಪೂರಕವಾಗಿ 'ಜಂಬೂ ಭಂಡಾರಿ' ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ನೀಡಿದ ತೀರ್ಪನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದರು.
ಪ್ರತಿವಾದಿಗಳ ಪರ ವಕೀಲರು, ಅರ್ಜಿದಾರರು ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ವಿಳಂಬ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಆಕ್ಷೇಪಿಸಿದರು. 'ಮುಸ್ಕಾನ್ ಎಂಟರ್‌ಪ್ರೈಸಸ್' ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ನೀಡಿದ ತೀರ್ಪನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿ, ಸೆಕ್ಷನ್ 148ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಠೇವಣಿ ಇಡಲು ಆದೇಶಿಸುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ ನಿಯಮವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಠೇವಣಿ ಆದೇಶ ಮಾಡದಿರುವುದು ಕೇವಲ ಅಸಾಧಾರಣ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಸಾಧ್ಯ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.
ಹೈಕೋರ್ಟ್ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಮತ್ತು ತೀರ್ಪು:
ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಎರಡೂ ಕಡೆಯ ವಾದಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿ, ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 148ರ ಉದ್ದೇಶವನ್ನು ಕೂಲಂಕಷವಾಗಿ ಪರಿಶೀಲಿಸಿತು. ಸೆಕ್ಷನ್ 148ರಲ್ಲಿ 'may' ಪದದ ಬಳಕೆಯು ನ್ಯಾಯಾಲಯಕ್ಕೆ ವಿವೇಚನಾಧಿಕಾರ ನೀಡುತ್ತದೆಯಾದರೂ, ಅದನ್ನು ನ್ಯಾಯಯುತವಾಗಿ ಮತ್ತು ಪ್ರಕರಣದ ಸತ್ಯಾಂಶಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ಬಳಸಬೇಕು ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿತು.
ಠೇವಣಿ ಇಡಲು ಆದೇಶ ನೀಡದಿರಲು ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ಅಸಾಧಾರಣ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ದಾಖಲಿಸಬೇಕು. ಕೇವಲ ಶಿಕ್ಷೆಯನ್ನು ಅಮಾನತುಗೊಳಿಸಲಾಗಿದೆ ಎಂಬ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಠೇವಣಿ ಆದೇಶವನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಲಾಗದು. ಮೇಲ್ಮನವಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ತನ್ನ ಅಧಿಕಾರವನ್ನು ಮೇಲ್ಮನವಿ ಇತ್ಯರ್ಥವಾಗುವವರೆಗಿನ ಯಾವುದೇ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಚಲಾಯಿಸಬಹುದು. ಶಿಕ್ಷೆ ಅಮಾನತುಗೊಳಿಸುವ ಸಮಯದಲ್ಲಿಯೇ ಈ ಆದೇಶವನ್ನು ಮಾಡಬೇಕೆಂಬ ಯಾವುದೇ ನಿಯಮವಿಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಪೀಠ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿತು.
ಸೆಕ್ಷನ್ 148ರ ಮುಖ್ಯ ಉದ್ದೇಶವೇ ದೂರುದಾರನಿಗೆ ಶೀಘ್ರ ಪರಿಹಾರ ನೀಡುವುದು ಮತ್ತು ಚೆಕ್ ಬೌನ್ಸ್ ಪ್ರಕರಣಗಳಲ್ಲಿ ದೋಷಿಗಳು ಮೇಲ್ಮನವಿಗಳನ್ನು ದುರುಪಯೋಗಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ತಡೆಯುವುದಾಗಿದೆ. ಈ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ, ಮೇಲ್ಮನವಿ ನ್ಯಾಯಾಲಯವು 20% ಮೊತ್ತವನ್ನು ಠೇವಣಿ ಇಡಲು ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡಿದ್ದು ಸಮರ್ಥನೀಯವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದ ಹೈಕೋರ್ಟ್, ಅರ್ಜಿದಾರರ ಪರಿಷ್ಕರಣಾ ಅರ್ಜಿಯನ್ನು ವಜಾಗೊಳಿಸಿತು.
ಪ್ರಕರಣದ ಹೆಸರು: ಮಹಾದೇವ್ ಎಂಟರ್‌ಪ್ರೈಸ್ ಮತ್ತು ಇತರರು vs ಗುಜರಾತ್ ರಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ಇತರರು
ಪ್ರಕರಣದ ಸಂಖ್ಯೆ: ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ರಿವಿಷನ್ ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ ನಂ. 1409/2024 (2025:GUJHC:58000)
ನ್ಯಾಯಾಲಯ: ಗುಜರಾತ್ ಹೈಕೋರ್ಟ್
ನ್ಯಾಯಪೀಠ: ಮಾನ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಶ್ರೀ ಆರ್. ಟಿ. ವಚ್ಚಾನಿ
ತೀರ್ಪಿನ ದಿನಾಂಕ: 22.09.2025