ಯಾವುದೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಬಂಧಿಸುವಾಗ, ಬಂಧನದ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಲಿಖಿತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗುವ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ನೀಡುವುದು ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ಈ ನಿಯಮವು ಭಾರತೀಯ ದಂಡ ಸಂಹಿತೆ (ಈಗ ಭಾರತೀಯ ನ್ಯಾಯ ಸಂಹಿತೆ) ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಕಾನೂನುಗಳ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬರುವ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೆ ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದೆ. ಭಾರತದ ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ (ಸಿಜೆಐ) ಬಿ.ಆರ್. ಗವಾಯಿ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಅಗಸ್ಟಿನ್ ಜಾರ್ಜ್ ಮಸೀಹ್ ಅವರನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಪೀಠವು, ಮುಂಬೈನ ಹಿಟ್ ಅಂಡ್ ರನ್ ಪ್ರಕರಣಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಸಲ್ಲಿಸಲಾಗಿದ್ದ ಮೇಲ್ಮನವಿಯ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಿ, ಈ ಐತಿಹಾಸಿಕ ಆದೇಶವನ್ನು ಹೊರಡಿಸಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹಿನ್ನೆಲೆ:
ಜುಲೈ 7, 2024 ರಂದು, ಮುಂಬೈನಲ್ಲಿ ಅತಿ ವೇಗವಾಗಿ ಚಲಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಬಿಎಂಡಬ್ಲ್ಯು ಕಾರು ಸ್ಕೂಟರ್‌ಗೆ ಡಿಕ್ಕಿ ಹೊಡೆದ ಪರಿಣಾಮ ಮಹಿಳೆಯೊಬ್ಬರು ಮೃತಪಟ್ಟಿದ್ದರು. ಈ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ, ಪೊಲೀಸರು ಮಿಹಿರ್ ರಾಜೇಶ್ ಶಾ ಎಂಬಾತನನ್ನು ಜುಲೈ 9, 2024 ರಂದು ಬಂಧಿಸಿದ್ದರು. ಆದರೆ, ಬಂಧನದ ವೇಳೆ ಆತನಿಗೆ ಲಿಖಿತವಾಗಿ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ನೀಡಿರಲಿಲ್ಲ. ಇದನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಸಲ್ಲಿಸಲಾದ ಅರ್ಜಿಯನ್ನು ಬಾಂಬೆ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ವಜಾಗೊಳಿಸಿತ್ತು. ಹೈಕೋರ್ಟ್, "ಆರೋಪಿಗೆ ಅಪರಾಧದ ಗಂಭೀರತೆ ತಿಳಿದಿತ್ತು ಮತ್ತು ಆತ ತಲೆಮರೆಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಯತ್ನಿಸಿದ್ದರಿಂದ" ಲಿಖಿತ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡದಿರುವುದು ಬಂಧನವನ್ನು ಅಸಿಂಧುಗೊಳಿಸುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿತ್ತು. ಈ ಆದೇಶವನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಆರೋಪಿಯು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ಗೆ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು.
ವಾದ-ಪ್ರತಿವಾದಗಳು:
ಅರ್ಜಿದಾರರ ಪರ ವಕೀಲರು, "ಸಂವಿಧಾನದ 22(1)ನೇ ವಿಧಿ ಮತ್ತು ಭಾರತೀಯ ನಾಗರಿಕ ಸುರಕ್ಷಾ ಸಂಹಿತೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 47ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಬಂಧನದ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಲಿಖಿತವಾಗಿ ನೀಡುವುದು ಕಡ್ಡಾಯ. ಪಂಕಜ್ ಬನ್ಸಲ್ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಇದೇ ನಿಯಮವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿದಿದೆ" ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಯಾಗಿ, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಪರ ವಕೀಲರು, "ಕಾನೂನಿನಲ್ಲಿ ಕಾರಣಗಳನ್ನು 'ಲಿಖಿತವಾಗಿ' ನೀಡಬೇಕೆಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳಿಲ್ಲ. ಕೇವಲ ಮೌಖಿಕವಾಗಿ ತಿಳಿಸಿದರೆ ಸಾಕು" ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.
ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ವೀಕ್ಷಣೆಗಳು ಮತ್ತು ತೀರ್ಪು
ವಾದ-ಪ್ರತಿವಾದಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್, ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಹಕ್ಕುಗಳ ಕುರಿತು ವಿಸ್ತೃತವಾದ ತೀರ್ಪನ್ನು ನೀಡಿತು. ನ್ಯಾಯಪೀಠವು ಈ ಕೆಳಗಿನ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದೆ:
1. ಲಿಖಿತ ಮಾಹಿತಿ ಕಡ್ಡಾಯ:
ಸಂವಿಧಾನದ 22(1)ನೇ ವಿಧಿಯು ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿಯುವ ಹಕ್ಕನ್ನು ನೀಡುತ್ತದೆ. ಈ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಲಿಖಿತವಾಗಿ ನೀಡುವುದರಿಂದ ಮಾತ್ರ ಅದರ ಉದ್ದೇಶ ಈಡೇರುತ್ತದೆ. ಏಕೆಂದರೆ, ಮೌಖಿಕ ಸಂವಹನವು ವಿವಾದಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು ಮತ್ತು ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ತನ್ನ ಕಾನೂನು ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲು ಅಡ್ಡಿಯಾಗಬಹುದು.
2. ಎಲ್ಲಾ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯ:
ಈ ನಿಯಮ ಕೇವಲ ವಿಶೇಷ ಕಾನೂನುಗಳಾದ ಅಕ್ರಮ ಹಣ ವರ್ಗಾವಣೆ ತಡೆ ಕಾಯ್ದೆ ಅಥವಾ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ (ತಡೆಗಟ್ಟುವಿಕೆ) ಕಾಯ್ದೆಗೆ ಸೀಮಿತವಲ್ಲ. ಭಾರತೀಯ ನ್ಯಾಯ ಸಂಹಿತೆ ಸೇರಿದಂತೆ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಕಾರದ ಅಪರಾಧಗಳಿಗೂ ಇದು ಅನ್ವಯಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದೆ.
3. ಅರ್ಥವಾಗುವ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿರಬೇಕು:
ಬಂಧನದ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಕೇವಲ ಲಿಖಿತವಾಗಿ ನೀಡಿದರೆ ಸಾಲದು, ಅದನ್ನು ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ "ಅರ್ಥವಾಗುವ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ" ನೀಡಬೇಕು. ವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ಓದಲು ಬಾರದಿದ್ದರೆ, ಅವರಿಗೆ ಅರ್ಥವಾಗುವಂತೆ ವಿವರಿಸಬೇಕು.
4. ಹೊಸ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನ ಸ್ಥಾಪನೆ:
ತುರ್ತು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಪೊಲೀಸರ ಮುಂದೆಯೇ ಕೊಲೆಯಂತಹ ಘೋರ ಅಪರಾಧ ನಡೆದರೆ, ತಕ್ಷಣವೇ ಲಿಖಿತ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುವುದು ಅಸಾಧ್ಯವಾಗಬಹುದು. ಅಂತಹ "ಅಸಾಧಾರಣ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ", ಪೊಲೀಸರು ಮೊದಲು ಮೌಖಿಕವಾಗಿ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸಬಹುದು. ಆದರೆ, ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಮ್ಯಾಜಿಸ್ಟ್ರೇಟ್ ಮುಂದೆ ಹಾಜರುಪಡಿಸುವ ಕನಿಷ್ಟ ಎರಡು ಗಂಟೆಗಳ ಮೊದಲು ಲಿಖಿತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಕಾರಣಗಳನ್ನು ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿ ನೀಡಬೇಕು.
5. ಪಾಲಿಸದಿದ್ದರೆ ಬಂಧನ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರ: ನ್ಯಾಯಾಲಯವು ನಿರ್ದೇಶಿಸಿದ ಈ ಕಾರ್ಯವಿಧಾನವನ್ನು ಪಾಲಿಸಲು ವಿಫಲವಾದರೆ, ಅಂತಹ ಬಂಧನ ಮತ್ತು ನಂತರದ ರಿಮಾಂಡ್ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕಾನೂನುಬಾಹಿರವಾಗುತ್ತದೆ. ಬಂಧಿತ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ತಕ್ಷಣವೇ ಬಿಡುಗಡೆ ಮಾಡಲು ಅರ್ಹನಾಗುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ಪೀಠವು ಘೋಷಿಸಿತು.
ಈ ತೀರ್ಪು, ವ್ಯಕ್ತಿಯ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ಹಕ್ಕನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುವುದರ ಜೊತೆಗೆ, ತನಿಖಾ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಅಧಿಕಾರ ದುರುಪಯೋಗವನ್ನು ತಡೆಯುವ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ಹೆಜ್ಜೆಯಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹೆಸರು: ಮಿಹಿರ್ ರಾಜೇಶ್ ಶಾ ವರ್ಸಸ್ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ ಸರ್ಕಾರ ಮತ್ತು ಇತರರು
ಪ್ರಕರಣದ ಸಂಖ್ಯೆ/ಸೈಟೇಶನ್‌: ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಂಖ್ಯೆ 2195/2025 (2025 INSC 1288)
ನ್ಯಾಯಾಲಯ: ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್
ನ್ಯಾಯಪೀಠ: ಮುಖ್ಯ ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಬಿ.ಆರ್. ಗವಾಯಿ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಅಗಸ್ಟಿನ್ ಜಾರ್ಜ್ ಮಸೀಹ್
ತೀರ್ಪಿನ ದಿನಾಂಕ: ನವೆಂಬರ್ 06, 2025
ಪ್ರತಿದಿನದ ಕಾನೂನು ಸುದ್ದಿಗಳ ಅಪ್‌ಡೇಟ್‌ಗಾಗಿ ಕೆಳಗಿನ ಲಿಂಕ್ ಮೂಲಕ WhatsApp ಗ್ರೂಪ್‌ಗೆ ಸೇರಿ.
Join ಆಗಲು ಈ ಕೆಳಗೆ ಕ್ಲಿಕ್ ಮಾಡಿ