ನೆಗೋಶಿಯೇಬಲ್ ಇನ್ಸ್ಟ್ರುಮೆಂಟ್ಸ್ ಆಕ್ಟ್, 1881ರ (ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆ) ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಪರವಾಗಿ ನೀಡಲಾದ ಚೆಕ್ ಅಮಾನ್ಯಗೊಂಡರೆ, ಆ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಅನ್ನು ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಆರೋಪಿಯನ್ನಾಗಿ ಮಾಡದಿದ್ದರೂ, ಚೆಕ್‌ಗೆ ಸಹಿ ಮಾಡಿದ ಟ್ರಸ್ಟಿಯ ವಿರುದ್ಧ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ದೂರು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಅರ್ಹವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ಮಹತ್ವದ ತೀರ್ಪು ನೀಡಿದೆ. ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿಗಳಾದ ಅಹ್ಸಾನುದ್ದೀನ್ ಅಮಾನುಲ್ಲಾ ಮತ್ತು ಪ್ರಶಾಂತ್ ಕುಮಾರ್ ಮಿಶ್ರಾ ಅವರನ್ನೊಳಗೊಂಡ ನ್ಯಾಯಪೀಠವು, ಟ್ರಸ್ಟ್ ಒಂದು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲ (Juristic Person), ಆದ್ದರಿಂದ ಅದರ ಪರವಾಗಿ ಟ್ರಸ್ಟಿಗಳೇ ಹೊಣೆಗಾರರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದೆ.
ಪ್ರಕರಣದ ಹಿನ್ನೆಲೆ
ವಿಲಿಯಂ ಕೇರಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಆಡಳಿತವನ್ನು 'ಓರಿಯನ್ ಎಜುಕೇಶನ್ ಟ್ರಸ್ಟ್'ಗೆ ಹಸ್ತಾಂತರಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯವರ್ತಿಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿದ್ದ ಶಂಕರ್ ಪದಮ್ ಥಾಪಾ ಅವರಿಗೆ, ಓರಿಯನ್ ಟ್ರಸ್ಟ್‌ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾದ ವಿಜಯಕುಮಾರ್ ದಿನೇಶ್‌ಚಂದ್ರ ಅಗರ್ವಾಲ್ ಅವರು 5 ಕೋಟಿ ರೂಪಾಯಿಗಳ ಚೆಕ್ ನೀಡಿದ್ದರು. ಆ ಚೆಕ್ 'ಅನಪೇಕ್ಷಿತ ನಿಧಿ' (insufficient funds) ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಅಮಾನ್ಯಗೊಂಡಿತ್ತು.
ಇದರ ನಂತರ, ಥಾಪಾ ಅವರು ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 138ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಚೆಕ್‌ಗೆ ಸಹಿ ಮಾಡಿದ ಅಗರ್ವಾಲ್ ವಿರುದ್ಧ ಶಿಲ್ಲಾಂಗ್‌ನ ವಿಚಾರಣಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ದೂರು ದಾಖಲಿಸಿದ್ದರು. ಆದರೆ, ಈ ದೂರಿನಲ್ಲಿ ಓರಿಯನ್ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಅನ್ನು ಆರೋಪಿಯನ್ನಾಗಿ ಹೆಸರಿಸಿರಲಿಲ್ಲ.
ಈ ದೂರನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಅಗರ್ವಾಲ್ ಅವರು ಮೇಘಾಲಯ ಹೈಕೋರ್ಟ್ ಮೊರೆ ಹೋಗಿದ್ದರು. ಟ್ರಸ್ಟ್ ಒಂದು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ಘಟಕವಾಗಿದ್ದು, ಅದುವೇ ಪ್ರಮುಖ ಅಪರಾಧಿ (Principal Offender). ಅದನ್ನು ಆರೋಪಿಯನ್ನಾಗಿಸದ ಕಾರಣ, ಅದರ ಪರವಾಗಿ ವಿಕಾರಿಯಸ್ ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆಯ (Vicarious Liability) ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನನ್ನನ್ನು ಹೊಣೆಗಾರನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದ್ದರು. ಈ ವಾದವನ್ನು ಪುರಸ್ಕರಿಸಿದ ಹೈಕೋರ್ಟ್, ಅಗರ್ವಾಲ್ ವಿರುದ್ಧದ ಕ್ರಿಮಿನಲ್ ದೂರನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿತ್ತು. ಇದನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸಿ ಥಾಪಾ ಅವರು ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ಗೆ ಮೇಲ್ಮನವಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದರು.
ವಾದ-ಪ್ರತಿವಾದ
ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್‌ನಲ್ಲಿ ಅರ್ಜಿದಾರರ ಪರ ವಕೀಲರು, "ಟ್ರಸ್ಟ್ ಎನ್ನುವುದು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲ. ಅದು ಕೇವಲ ಒಂದು 'ಹೊಣೆಗಾರಿಕೆ' (obligation). ಹೀಗಾಗಿ, ಅದನ್ನು ದಾವೆಯಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಚೆಕ್‌ಗೆ ಸಹಿ ಮಾಡಿದ ಟ್ರಸ್ಟಿಯೇ ನೇರವಾಗಿ ಹೊಣೆಗಾರನಾಗಿರುತ್ತಾನೆ" ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು.
ಪ್ರತಿವಾದಿ ಪರ ವಕೀಲರು, "ಟ್ರಸ್ಟ್ 'ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಸಂಘ' (association of individuals) ವ್ಯಾಪ್ತಿಗೆ ಬರುವುದರಿಂದ, ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 141ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಅದೊಂದು 'ಕಂಪನಿ'ಯಂತೆ ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಅನ್ನು ಆರೋಪಿಯನ್ನಾಗಿಸುವುದು ಕಡ್ಡಾಯ" ಎಂದು ಪ್ರತಿವಾದ ಮಂಡಿಸಿದರು.
ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್ ತೀರ್ಪು
ಎರಡೂ ಕಡೆಯ ವಾದಗಳನ್ನು ಆಲಿಸಿದ ನ್ಯಾಯಪೀಠವು, ಮೇಘಾಲಯ ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನ ಆದೇಶವನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸಿತು. ಇಂಡಿಯನ್ ಟ್ರಸ್ಟ್ಸ್ ಆಕ್ಟ್, 1882 ಅನ್ನು ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ ನ್ಯಾಯಪೀಠವು, ಟ್ರಸ್ಟ್ ಒಂದು ಕಂಪನಿಯಂತೆ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಕಾನೂನು ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿತು.
"ಟ್ರಸ್ಟ್ ಎನ್ನುವುದು ಕಾನೂನುಬದ್ಧ ವ್ಯಕ್ತಿಯಲ್ಲ. ಹೀಗಾಗಿ, ಅದು ಸ್ವತಃ ದಾವೆ ಹೂಡಲು ಅಥವಾ ಅದರ ವಿರುದ್ಧ ದಾವೆ ಹೂಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಟ್ರಸ್ಟ್ ತನ್ನ ಟ್ರಸ್ಟಿಗಳ ಮೂಲಕ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತದೆ. ಟ್ರಸ್ಟ್‌ನ ಆಸ್ತಿಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಮತ್ತು ಅದರ ಪರವಾಗಿ ದಾವೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವ ಸಂಪೂರ್ಣ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಟ್ರಸ್ಟಿಗಳ ಮೇಲಿರುತ್ತದೆ," ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಲಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟಿತು.
ಚೆಕ್‌ಗೆ ಸಹಿ ಮಾಡಿದ ವ್ಯಕ್ತಿಯು ಎನ್‌ಐ ಕಾಯ್ದೆಯ ಸೆಕ್ಷನ್ 141(2)ರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ನೇರವಾಗಿ ಹೊಣೆಗಾರನಾಗುತ್ತಾನೆ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಪೀಠವು ಪುನರುಚ್ಚರಿಸಿತು. ಈ ಮೂಲಕ, ಟ್ರಸ್ಟ್ ಅನ್ನು ಆರೋಪಿ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸದಿದ್ದರೂ ಸಹ, ಚೆಕ್ ಸಹಿದಾರ ಟ್ರಸ್ಟಿಯ ವಿರುದ್ಧದ ದೂರನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ಯಾವುದೇ ಅಡ್ಡಿಯಿಲ್ಲ ಎಂದು ತೀರ್ಪು ನೀಡಿತು. ವಿಚಾರಣಾ ನ್ಯಾಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ರದ್ದಾಗಿದ್ದ ದೂರನ್ನು ಮರುಸ್ಥಾಪಿಸಿ, ಕಾನೂನು ಪ್ರಕಾರ ವಿಚಾರಣೆಯನ್ನು ತ್ವರಿತವಾಗಿ ಮುಂದುವರಿಸುವಂತೆ ನ್ಯಾಯಪೀಠವು ನಿರ್ದೇಶನ ನೀಡಿತು.
ಪ್ರಕರಣದ ಹೆಸರು: ಶಂಕರ್ ಪದಮ್ ಥಾಪಾ ವಿರುದ್ಧ ವಿಜಯಕುಮಾರ್ ದಿನೇಶ್‌ಚಂದ್ರ ಅಗರ್ವಾಲ್
ಪ್ರಕರಣದ ಸಂಖ್ಯೆ ಅಥವಾ ಸೈಟೇಶನ್: 2025 INSC 1210
ನ್ಯಾಯಾಲಯ: ಭಾರತದ ಸುಪ್ರೀಂ ಕೋರ್ಟ್
ನ್ಯಾಯಪೀಠ: ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಅಹ್ಸಾನುದ್ದೀನ್ ಅಮಾನುಲ್ಲಾ ಮತ್ತು ನ್ಯಾಯಮೂರ್ತಿ ಪ್ರಶಾಂತ್ ಕುಮಾರ್ ಮಿಶ್ರಾ
ತೀರ್ಪಿನ ದಿನಾಂಕ: ಅಕ್ಟೋಬರ್ 09, 2025